Castelao pintando negros e Piñeiro
facendo política de alturas
Na carta que no 1940 envía Ramón
Piñeiro a Xosé Ramón Fernández Oxea (Ben-Cho-Sei) informando como
queda o panorama galeguista de posguerra enumera a situación de cada
quen facendo a seguinte referencia ao daquela Xefe do nacionalismo
galego (así nomeado polo galeguismo desterrado no 1939): “Castelao
está en New-York faguendo dibuxos de negros”. Esta imaxe, mesmo
podemos dicir caricatura, ben pode ilustrar as posicións tan
distantes ideoloxicamente, e a percepción que se tiña a respecto de
quen non deixaba de ser nacionalista alí onde estivera rachando co
eurocentrismo imperialista que nega igual status aos diversos grupos
sociais nos que a creatividade humana nos diferenciou. É a visión
de quen renega da teoría nacionalista por “decimonónica”, pois
fascinado polas luces dun occidente triunfante só aspira a recadar
un amparo paternalista a cambio dunha adhesión entusiasta.
E isto non sería un problema se non
fora porque ambos os dous encabezan un mesmo partido, se ben en
espazos diferenciados, un no exterior outro no interior. O que nos
leva a preguntar: que fai un non-nacionalista, ou mellor,
anti-nacionalista nun partido nacionalista?. Pois a resposta é
obvia: tratar de cambialo aproveitando a estrutura de oportunidades
políticas que lle proporciona a represión franquista.
Cando se reorganiza, da man de Ramón
Piñeiro, o Partido Galeguista na Terra, o seu grupo terá que
neutralizar a ascendencia que aínda mantiña Castelao sobre os
superviventes na Galiza que permanecían fieis ao ideario de
preguerra. Poñía na convocatoria da xuntanza de Coruxo do 22 de
xullo de 1943: “coincidiremos eiqui todos os parentes máis
cercanos de Daniel pra ver a quen convén encargarlle a
administración da súa herencia”. Termos que eran algo máis que
unha clave clandestina, pois Daniel Castelao seguía a ser o
referente que podía chamar a todos. Agora ben, Piñeiro que non
considera a Galiza unha nación nin que esta tivera dereito a
autodeterminación, sería quen pilotaría os restos da estrutura que
nos seus estatutos mantiña estes principios básicos. Mais o reto
non era mudar o que puxeran os papeis, senón facerlle fronte a un
referente vivo que encarnaba o devandito ideario. Cumpría
desactivalo politicamente desviando a atención cara o feito da súa
“xenialidade” artística e desprestixiar o seu “olfacto”
político, presentándoo como un diletante ben intencionado que acaba
sendo manexado por hábiles conspiradores como son os comunistas. En
definitiva, controlando e manipulando a información.
Ben-Cho-Sei queixarase no 1941 de que
non lle permitan acceder directamente ao líder, anotando así unha
conversa con Alvaro Xil:
“Chamoume moito a atención o que
desviase a conversa procurando cambiar de asunto cando lle pedín me
dese a direición do Castelao. Aquelo fíxome a impresión de que
quixese ser íl o único enlace entre os exilados na Arxentina e os
que eiquí sufrimos; de que pretendese seguir no posto direitivo que
tiña no 36”.
A estas alturas xa está de abondo
clarificado os termos do confronto histórico entre interior e exilio
(Institucionalización no Consello de Galiza/non recoñecemento deste
no interior, Galeusca no exterior/ANFD pro socialista e anarquista no
interior, defensa dos dereitos adquiridos na república no
exilio/pacto cos monárquicos no interior, etc.). Mais iso podería
ficar no campo do conxuntural e interpretativo senón houbese unha
formulación teórica que lonxe de facer elucubracións abstractas,
extrae as súas conclusións da experiencia mesmo persoal: O “Sempre
en Galiza”. Porque en política, como agora é sabido, o difícil
non é pasar das palabras aos feitos, senón ao revés, formalizar e
fixar institucionalmente en termos precisos o que son emocións e
sentimentos propios da acción combatente. Por iso a bomba de
reloxería que deixaría Castelao aos que lle roubaron o partido no
interior non podía ser outra que un libro. Lembremos o que dicía o
anteriormente citado ao que tiñan vedado o contacto con Castelao
cando chega as súas mans esta obra:
“A lectura do libro de Castelao
“Sempre en Galiza” vólvese aos tempos da nova loita polo trunfo
do galeguismo. A sua primeira parte érame conocida porque a pubricou
na “Nosa Terra” baixo o epígrafe de “Verbas de Chumbo·, na
segunda recolle unha serie de artigos escritos en defensa de Galiza,
do Galeguismo e do Estatuto, que foron pubricados no semanario “Nueva
Galicia” nos que pon de manifesto po profundo da sua convicción, a
verdade da sua doctrina e o inxenioso dos argumentos con que a
defende. É un libro escrito con sangue do meu corazón polo martirio
da nosa patria e dos nosos amigos bós e xenerosos. No que levo leido
do terceiro libro pon de manifesto o barullo que reinou entre os
republicáns perante a guerra e a incompresnión dos políticos
centralistas. Polo que se desprende da lectura a nemiga contra de
Galicia é xeral entre os políticos de calqueira banda que sexan, e
tan unificadores se mostraron os socialistas e os seudo demócratas
como os falanxistas. Todos coinciden nos aldraxes e desprecio a
Galicia. O inconcebible é que nesta obra de descreto figuren decote
xentes nacidas aló, o tráxico para Galicia é que son fillos seus
os que mais se distinguen na tarefa da desgaleguización da sua nai,
empresa na que coinciden e prarecen rivalizar os Franco, os Casares
Quiroga, os Calvo Sotelo e todolos satélites e seguidores dos uns e
dos outros. Todos iles compórtanse como señoritos vilegos que
renegan da terra nai. ¡Triste destino o do noso pobo!”. (25 de
decembro de 1944)
Non era doado para os nacionalistas
auténticos ter novas de Castelao. Tiñan que botar contas a partires
doutros datos para deducir a súa posición. Lembremos o que anota
Ben-Cho-Sei no seu diario o 13 de novembro de 1945.
“Parece que ao fin formouse o Goberno
republicán español en México e que falaron varios diputados, entre
iles o Castelao, o que quer decir que atenden as ordes do Partido.
Polo visto Prieto manifestouse en contra de Galicia unha vez mais.
Eu non me explico por qué iste home, que ten talento para outras
cousas, se pecha diste xeito para ver as cousas da nosa terra. Para
min é un dos piores nemigos que temos de Galicia. Xa por culpa sua
armouse aquelo dos mariscos e sigue cada vez mais torpe para nos
enxerguer, a non ser que podia nil mais o esprito centralista que o
do seu partido”
Claro que Castelao permaneceu fiel ao
partido, o problema foi que o seu partido -nas mans de Piñeiro- non
permaneceu fiel a el e ao nacionalismo diluíndose e entrando
individualmente nese que tan ben describe Fernández Oxea na anterior
anotación, isto é: Ramón Piñeiro rematou de Deputado do PSOE como
coherentemente era de agardar que acabara, mágoa que non empezara xa
por aí.
Publicado no Sermos Galiza
Caderno de análise. Quinta-feira, 13 de marzo de 2014 • Número 58
