Quizais a dilatada e rica traxectoria
de Hobsbawm permitirá valorar -como procede nestes casos- a unha
persoa recentemente falecida, fixándose naqueles aspectos positivos
que cada quen queira atopar. Así vimos subliñar as súas achegas ao
novo laborismo que desembocaría en Toni Blair ou tamén as súas
críticas a este pola guerra de Iraq apesares de concederlle unha das
máis altas distincións da Grande Bretaña. Efectivamente, temos
onde escoller nas distintas etapas da súa longa vida e obra para
participar nas honras fúnebres do xeito máis decoroso. Poderíamos
quedarnos coa súa aposta por un modelo de historia social que mantén
a frescura do marxismo máis xenuíno que nos desentraña moitos
procesos complexos fronte a uns neohistoriadores que reparan nas
frangullas e se disolven nas estatísticas para ocultar a autonomía
da loita política e a clarificación do seu papel nos cambios
sociais. Historiadores para os que a revolución francesa non existiu
senón que só asistimos a un mero cambio no concepto de propiedade
da terra que é anterior á posta en marcha da guillotina. Tamén
temos oportunidade de apreciar a súa achegan en obras como “Rebeldes
primitivos” a poñer sobre a mesa esas sociedades sen historia, uns
grupos en liorta que non encaixan no mecanicismo vulgar marxista que
admite unha soa liña de evolución e progreso. Mais sobre todo
faríamos fincapé na súa militancia. Ese leninismo científico de
tratar de socializar os coñecementos como instrumento de
intervención no mundo. Hobsbawm non escribía só para ser lido e
entendido polos seus colegas de profesión para gañar a súa
aprobación e aplauso, potenciando a súa carreira académica. É un
exemplo de autor útil ao servizo da autocomprensión dos movementos
sociais e políticos do noso tempo. Mais non sería honesto
intelectualmente dar por mortas as polémicas que abriu e despachar
ritualmente unha figura da súa relevancia para o debate teórico
actual sen indicar algunhas discrepancias de bulto: A posición de
Hobsbawm a respecto do nacionalismo.
Pode resultar de mal gosto debater con
alguén que vén de morrer, mais é obvio que aínda que estivera
vivo non ía ler e contestar estas páxinas, e, sobre todo non ía
dar entidade ao que un nacionalista puidera dicir pois -como indica
na obra a que nos imos referir- un nacionalista non está autorizado
para abordar esta materia que debe quedar en mans de profesionais da
historia. Parece que esta prevención é bastante habitual entre os
teóricos deste tema pois xa o topamos no adro do libro de Kedourie e
sobre todo na práctica universitaria sectaria e excluínte coa que
se enfronta esta cuestión. Que pensaría Hobsbawm se lle dixeran que
a súa profunda obra sobre o comunismo quedaba descartada por ser
escrita por un comunista?. Ou que debemos desprezar “O segundo
sexo” por ser dunha autora feminista?. A que se debe esta mala
conciencia?.
Seguramente o marxismo con que acomete
outras temáticas ten que pasarlle factura ao suspender
intermitentemente a aplicación desta metodoloxía segundo lle convén
co fin de acadar as teses que pretende soster. É mais, nesta
cuestión é bastante discutíbel a etiquetaxe de esquerdas co que se
arrumba a este autor xunto con Benedict Anderson como
“construtivistas” e se enfronta cos “primordialistas” e
“perennialistas” que se lles imputa ser de dereitas. É
discutíbel isto polo antinacionalismo que destila os seus textos nun
momento histórico no que precisamente non hai nada máis de
esquerdas que ser nacionalista a pesares do seu anuncio do declive do
Estado-Nación e do mesmo nacionalismo equiparándose coa curuxa de
Hegel que levanta o voo cando remata o día. É de supoñer que
encaixaría mal no seu modelo teórico e nas súa afinidades
emocionais o que está acontecendo na Escocia e no Quebec.
A esquerda ten que ver coa toma de
partido a prol dos oprimidos e a favor da superación das relacións
de dominación cara unha sociedade máis xusta e igualitaria, e é
obvio que en moitas dimensións da súa vida ese foi o perfil de
Hobsbawm. Mais cantos de esquerda na cuestión de clase esquecen ese
posicionamento noutros ámbitos como é o de xénero?. Debemos
estender a súa clasificación a todos os campos independentemente da
súa posición ou denunciar a incoherencia?.
O problema non é que Hobsbawm sexa
construtivista, pois tamén o é Benedict Anderson e del non tiramos
as mesmas conclusións. Non dixo Simone de Beauvoir “non se nace
muller, chégase a selo” mais non por iso a deixamos de situar á
esquerda. Hobsbawm deserta ao noso xuízo da esquerda porque na súa
denuncia do carácter inventado das nacións o autor do libro
“Nacións e nacionalismo desde 1780” administra a súa erudición
para fixar exemplos discrecionais que o conducen a conformar un
concepto de nación e de nacionalismo borroso – ou nebuloso segundo
a súa terminoloxía- que se presta a asociacións interesadas para
construír unha narrativa lexitimadora dos seus preconceitos e a
desautorización do dereito de autodeterminación. Mais abonda con
confrontalo coa consecuencia dos seus presupostos para que el mesmo
se decate -resituandose na esquerda que nunca debeu abandonar- que
“as posibilidades de que unha soa autoridade global desempeñe unha
función política e militar eficaz son igual a cero”.
O nacionalismo ten moito que
agradecerlle pois hoxe as súas documentadas críticas son esenciais
para o desenvolvemento desta teoría emancipadora. Que ninguén
cometa o erro de tomar esta esquemática e simplista discrepancia
como unha recomendación para non léelo. É todo o contrario. E
quizais con iso, ao fin, cumprimos co que procede nestes casos de
renderlle homenaxe agradecéndolle que lle tivera prestado atención
a este movemento político que a pesares dos seus vaticinios segue
máis vivo e activo que nunca.
Sem comentários:
Enviar um comentário