No Estado Español entrase na
modernidade de súpeto e do xeito máis violento coa descuberta da
América. Constitúese en Estado Moderno coas características que
este ten de centralización do poder e disolución da diversidade no
contexto mediatizado pola urxente invasión polo que o proxecto
ilustrado (iluminar aos ignorantes) establécese aquí nuns termos
que xa no seu momento resultaron incómodos para unha
intelectualidade que aspiraba a apoiarse na razón como soporte da
expansión: quedaba en evidencia un uso obsceno da forza difícil de
xustificar polo elevado e nobre obxectivo de “ensinar ao que non
sabe”.
O desprestixio internacional que
supoñía a lenda negra sobre o xenocidio que se estaba a cometer nas
chamadas “Indias” obrigou a celebrar a “controversia de
Valladolid” para debater sobre a lexitimidade que se arrogaba o
emperador o dereito a dispoñer das terras e das xentes do continente
americano. O paternalismo de Juan Ginés de Sepúlveda confrontábase
alí coa denuncia das barbaries expostas por Bartolomé de las Casas.
De fondo estaban os escritos de Francisco de Vitoria e doutros
membros da Escola de Salamanca que chegaban a colocar o debate en
termos xurídicos, mesmo independentes a respecto da relixión e que
contribuíron a fixar o nacemento do dereito internacional. Non é
desatinado atopar nestas polémicas os prolegómenos duns dereitos
humanos universais ou bosquexos do dereito de autodeterminación dos
pobos.
Se Francisco de Victoria cuestionaba os
“títulos lexítimos” do Emperador e do Papa sobre América,
Francisco Suárez chega a refutar a teoría patriarcal do goberno e o
dereito divino dos reis argumentando a prol do contrato social. O seu
pensamento prenderá nas xeracións de libertadores que co tempo
acometeran a emancipación das colonias. Tería menos éxito na
península.
En definitiva, aínda que nas rúas e
prazas españolas e nos seus libros de texto a quen máis se honra
daquela época é a Pizarro, Hernán Cortés ou a outros criminais
polo estilo, compre lembrar que o pensamento español foi quen de
parir visións alternativas que significaron unha grande achega ao
desenvolvemento dunha humanidade máis democrática e respectuosa cos
dereitos humanos. O totalitarismo e o imperialismo non é intrínseco
ao pensamento español. É mais, será precisamente o esforzo por
tratar de superar ese condicionamento histórico o que favorecerá
que se produzan achegas tan interesantes.
Non eran santos. As cabezas máis
lúcidas españolas eran conscientes de que basear o propio
desenvolvemento no saqueo e na opresión dos demais non era sostíbel
e tería consecuencias internas nefastas. Logo do chamado “desastre”
do 98 produciuse a última grande oportunidade para pensar a
democracia no Estado desde a asunción da necesidade de superar a
visión centralista e totalitaria dun imperialismo que fracasaba máis
unha vez. Para iso, o primeiro paso era admitir o pluralismo e
abandonar a crenza de ter a potestade de impoñer pola forza a propia
concepción do mundo aos demais. Quizais o perspectivismo dun Ortega
é ao máximo que podía chegar o pensamento español a hora de abrir
canles mentais sobre os que camiñar cara un réxime democrático
como o que no seu momento significou a república.
A metáfora do Guadarrama servía a
Ortega para explicar como ese monte era visto de xeito distinto desde
diferentes situacións (Segovia ou Madrid) e que coa integración
destas visións poderíamos ter unha idea máis completa da
realidade. Hai unha apertura nesta teoría á intersubxectividade e a
alteridade. Mais é certo que a Ortega, Unamuno e outros autores
españois proclives inicialmente a esta “tolerancia” non lle
gustou o que escoitaron do outro lado da Serra e prodúcese un
repregue cara o totalitarismo. De feito, o pensamento hexemónico
español non se presenta de antemán como antidemocrático, senón,
pola contra, en moitos casos se presenta como hiperdemocrático, iso
si, mentres se decida o que a eles lles convén.
O caso é que a esta altura podemos
afirmar que a tradición de pensamento da Escola de Salamanca, dos
Dominicos e Xesuítas críticos coa colonización teñen moi escasos
continuadores no pensamento español actual. Castelao aínda lembraba
cando el non era separatista pois confiaba en que da outra banda
houbera con quen tratar para camiñar cara unha confederación
ibérica coa inclusión de Portugal. Hoxe, a medida que se van
pronunciando diferentes intelectuais españois, ponse en evidencia
que lamentablemente non hai capacidade de superar a súa concepción
xerárquica das relacións entre pobos (tanto de obediencia a
respecto das potencias estranxeiras como de mando a respecto das
nacións do Estado) e, xa que logo, non queda outra que reconsiderar
a posibilidade de federarse con quen non nos quere en pé de
igualdade. Isto é, apostar pola independencia.
Publicado en Sermos Galiza. Nº 31. 18 de xaneiro de 2013
Sem comentários:
Enviar um comentário